Σίγουρα δεν υπάρχει πιο παράξενο έργο στα χρονικά της λογοτεχνίας πολιτικής διαμαρτυρίας από το μυθιστόρημα "Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα". Γραμμένο και ξαναγραμμένο από το 1926 ως το 1940, το βιβλίο αποτελεί δριμύ "κατηγορώ" για το σταλινικό καθεστώς.
Πρόκειται για μια σύνθετη αλληγορία του καλού και του κακού ή, αν θέλει κανείς, του κακού και του καλού. Ο βασικός ήρωας είναι ο Σατανάς, ο οποίος, μεταμορφωμένος σε αλλοδαπό επισκέπτη, φέρνει τα πάνω κάτω στη σταλινοκρατούμενη Μόσχα. Ο Σατανάς μαζί με την αλλοπρόσαλλη ακολουθία του -όπως ένας μαύρος γάτος με ανθρώπινη λαλιά- εισχωρεί στους λογοτεχνικούς κύκλους της σοβιετικής πρωτεύουσας και κάνει θεωρητικές συζητήσεις υπερασπιζόμενος την ύπαρξη του Ιησού σε ένα κράτος αθεϊστικό.
Πάντως ο κυριότερος λόγος της επίσκεψης του Σατανά στη Μόσχα είναι η επιθυμία του να γνωρίσει τον Μαιτρ, τον συγγραφέα ενός ανέκδοτου μυθιστορήματος με θέμα τον Πόντιο Πιλάτο. Ο Μαιτρ ζει έγκλειστος σε ίδρυμα με σαλεμένα τα λογικά του μετά την άγρια κριτική και λογοκρισία που επιφύλαξαν οι εκδότες στο χειρόγραφό του και τις συνακόλουθες διώξεις που υπέστη ο ίδιος από το καθεστώς. Ο μόνος άνθρωπος που εξακολουθεί να νοιάζεται για τον Μαιτρ είναι η αγαπημένη του Μαργαρίτα, η οποία, αν και παντρεμένη με άλλον, είναι τρελά ερωτευμένη με τον Μαιτρ της.
Μεταξύ απιθανότητας, μαγείας, τραγελαφικών καταστάσεων, ρεαλιστικών περιγραφών, ιστορικών αναφορών, κοινωνικών αναφορών, κοινωνικής σάτιρας και πολιτικής ειρωνείας, το μυθιστόρημα του Μπουλγκάκοφ δεν είναι απλώς μια πολιτική διαμαρτυρία αλλά ένα έργο της μεγάλης λογοτεχνίας.

(εφημερίδα "La Repubblica", Ιταλία)